Yakın Dönem Güç Mücadeleleri Işığında Orta Asya Gerçeği

"…Rus ve Türk yetkililer tarafından farklı anlamlarda kullanılan Avrasya bölgesi ve özelde de Hazar enerji havzası, tarih boyunca, uluslararası politikada önemli bir rol oynamıştır.

"Büyük Oyun" adıyla anılan Britanya İmparatorluğu ile Çarlık Rusya’sı arasındaki siyasi mücadeleye sahne olan bu bölge, 1991 yılında, Sovyetler Birliği'nin yıkılmasıyla birlikte, yeniden stratejik rekabetin oyun sahası haline gelmiştir. 

Büyük Oyun'da taraflar, doğrudan bölgeyi idari ve askeri kontrolleri altına alma mücadelesi yaşadılar. Günümüzde ise, ABD, Avrupa Birliği, Rusya, Çin, İran ve Türkiye arasında yaşanan stratejik rekabetin temel amacı şöyle özetlenebilir. 

Bölge pazarına kim hakim olacak, bölge yer altı kaynakları hangi güzergahtan dünya pazarlarına sunulacak ve güzergahları devletlerden hangileri kendi uluslararası petrol şirketleri tarafından kontrol edilecek…"

Tarihte iki bölge, doğal kaynaklarından ve stratejik konumlarından ötürü, büyük devletlerin rekabet sahası haline gelmiştir. Birisi, Orta Doğu, diğeri Orta Asya'dır. Orta Asya, ilk önce, 19. yüzyılda, askeri metodların kullanıldığı ingiliz-Rus rekabetine sahne olmuştur. Bu rekabet, her iki gücün, Afganistan'ı tampon bölge olarak belirlemesi neticesinde sona ermiş, Orta Asya, önce Rusya Çarlığı'nın ve ardından da Sovyetler Birliği'nin kontrolü altında kalmıştır.

1991 yılında, Sovyetler Birliği'nin yıkılmasıyla birlikte, bölgedeki güç yapısının ortadan kalkması, yeniden büyük devletler arasında rekabetin ortaya çıkmasına neden oldu. Ancak bu dönemde askeri metodlardan ziyade, teknoloji, ekonomik üstünlük, sermaye gibi araçlar, stratejik rekabetin yönünü belirlemek için önem kazanmıştır. Ayrıca bu rekabetin hedefleri, bölge topraklarını kontrol etmek değil, şunlardır: 1) bölge kaynaklarının uluslararası piyasalara sunulmasında kim(ler) söz sahibi olacak? Ve 2) bölge pazarına kim(ler) hakim olacak?

Bu amaçlarla hareket eden Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Çin, İran ve hatta Avrupa Birliği, soğuk savaşın sona ermesinden bu yana etkin politikalar izleyerek, bölge devletleri ile ilişkilerini geliştirmeye gayret etmekte ve birbirlerinin bölgede tek başına üstünlük kurmasına engel olmaktadır. Bazen Rusya ve Çin, bazen de ABD ve Türkiye, bölgede etkin aktörler olarak ortaya çıkmaktadır.

Bu nedenle, bölgedeki gelişmeleri anlayabilmek için, büyük devletlerin yaklaşımlarını dikkatlice incelememiz gerekmektedir. Çünkü bölge politikasının gelişim ve değişim

yönünü tespit edebilmek için, bölgedeki etkin güçlerin ve diğer global bazdaki büyük devletlerin politikaları analiz edilmelidir.

Fakat aynı zamanda bölge devletlerinin - Türkmenistan, Kazakistan, Özbekistan, Tajikistan ve Kırgızistan -politikalarını da mutlaka incelememiz gerekmektedir. Çünkü bölge liderleri, dünya siyasetini yakından takip ediyorlar ve devletler arasındaki stratejik rekabeti kendi "kişisel" çıkarları için dikkatlice yönlendirebiliyorlar. Kabul edilmeli ki, bu etkileme, doğal olarak devletlerin güçleri nispetinde veya durumun getirdiği şartlara göre değişmektedir.

Yine de bölge devletleri imkan bulduklarında Çin ve Rusya'yı Batı devletlerine karşı, Batı devletlerini de Rusya ve Çin'e karşı kullanıyorlar ve devletler arasındaki ilişkilerin boyutunu ve çeşitliliğini kendileri belirliyorlar. Örneğin, Türkiye'nin ticari ilişkilerin geliştirilmesi isteğine karşılık, Özbekistan'ın askeri boyuta özel önem vermesi gibi.

Sonuçta, elinizdeki kitap, Orta Asya bölgesinde yaşanan rekabetin boyutları hakkında yazılmış makalelerden derlenmiştir. Arzumuz da şudur:

"Hamasi duygular ve söylemler ile Orta Asya konusunda politika üretmek ve yürütmek, rasyonel değildir. Önemli olan, bölge gerçeklerini dikkatlice analiz ederek, bu gerçekler üzerine rasyonel politikalar belirlememiz, alabileceğimiz maksimum getiriyi de elde etmemizdir. "

Prof. Dr. Ertan Efegil

İÇİNDEKİLER

Önsöz /7 

Giriş /9 

—ORTA ASYA BÖLGESİNİN JEOSTRATEJİK, ASKERİ, SİYASİ, İKTİSADİ VE DOĞAL KAYNAKLAR AÇISINDAN ÖNEMİ / Ertan EFEGİL /19 

—HAZAR ENERJİ KAYNAKLARI VE BÖLGE EKONOMİLERİ AÇISINDAN ÖNEMİ/ Bayram GÜNGÖR- Suat Hayri ŞENTÜRK /67 

—“AVRASYACILIK”: TÜRKİYE VE RUSYA’DA YAKLAŞIM FARKLILIĞI / Nikolay KIRİYEV- Elif Hatun KILIÇBEYLİ  / 91 

—‘BÜYÜK OYUN’DAN “YENİ BÜYÜK OYUN”A ( 1920 – 2002 yılları) / Elif Hatun KILIÇBEYLİ- Mahal EMRAHOV  /113 

—AVRASYA’NIN DEĞİŞEN JEOPOLİTİĞİ VE GÜVENLİK: 1989-2003 / Mustafa AYDIN /135 

—AVRASYA JEOPOLİTİĞİNDE ORTA ASYA VE 11 EYLÜL / Mehmet Seyfettin EROL /183 

—ORTA ASYA, KAFKASLAR VE AVRUPA BİRLİĞİ: Enerji ve Ekonomik İ birliği / Yelena İ.URAZOVA - Elif Hatun KILIÇBEYLİ / 243

—DEĞİŞEN ULUSLAR ARASI KONJONKTÜR VE ÇİN ULUSAL GÜVENLİK STRATEJİLERİNİN ORTA ASYA VE PASİFİK EKSENİNDEKİ YENİ PARAMETRELERİ / Mesut Hakkı CAŞIN /273 

—ORTA ASYA VE ÇEVRESİNDEKİ BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ ARAYIŞLARINDA RUSYA FAKTÖRÜ / Oktay F. TANRISEVER /327 

—KÜRESELLEŞMENİN DİNAMİĞİ VE KALKINMA SORUNSALI: GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ ORTA ASYA CUMHURİYETLERİ İÇİN DERSLER / İbrahim ÖZTÜRK /351

Dizisi: Siyaset Sosyoloji Dizisi
Türü: Siyaset Bilimi
Cilt Bilgisi: Amerikan cilt
Kağıt Bilgisi: Enzo Cremy
Basım Tarihi: Şubat 2004
Sayfa Sayısı: 422
Kitap Boyutları: 13,5x 21 cm
ISBN No: 978-975-520-185-6
Barkod No: 9789755201856
Etiket Fiyatı:  55.- TL
e-kitap Fiyatı: 25.- TL