Yurttaşlık kurumunu sosyoloji disiplininin konusu haline getiren Marshall, İngiltere deneyimine referansla yurttaşlığın tarihsel gelişim sürecini bizlere aktarırken, yurttaşlığın üç farklı tarihsel eksenden geçerek kurumsallaştığını söyler. Bu eksenler medeni haklar, siyasal haklar ve sosyal haklar eksenleridir. Hiç şüphesiz, bugüne gelindiğinde bu eksenlerin sayıca arttığına tanık olmaktayız. İkinci Bölümde Tom Bottomore, Üçüncü Bölümde ise ben bu konuya ayrıca dikkat çekiyoruz. Bottomore özellikle kapitalizm, toplumsal sınıflar ve yurttaşlık kurumu arasındaki ilişkileri daha ayrıntılı bir şekilde değerlendirirken, ben özellikle Batı Avrupa’da yaşanan örneklerden yola çıkarak etnik azınlıklar ve kültürel yurttaşlık haklarına ilişkin bir değerlendirme sunuyorum.
Batıda son yıllarda yoğunluklu olarak tartışılan yurttaşlık konusu, beraberinde ‘çifte yurttaşlık’ ve ‘çokkültürlülük’ gibi tartışma konularını da getirmiştir. Özellikle yurttaşlık ve çokkültürlülük türü tartışmalar, 1990’lı yılların başlangıcında Türkiye’nin gündemine oturmuşlardır. Ancak, ne yazık ki, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in 1992 yılında Macaristan gezisi sırasında ifade ettiği ‘anayasal yurttaşlık’ ve daha sonra tartışılan ‘çokkültürlülük’ gibi kavramlar bugün artık güncelliklerini yitirmişlerdir. Ülkemizde yaşanan sorunların çözüm sürecinin hızlandırılması, ciddi bir şekilde sarsılan sosyal adalet, eşitlik, özgürlük, demokrasi, hukukun üstünlüğü, haklar, ödevler ve güven gibi unsurlara yeniden işlerlik kazandırılmasıyla mümkündür. Tüm bu unsurlar, aslında, modern yurttaşlık kurumunun temel bileşenleridir. Elinizdeki çalışma, bu unsurları ve dolayısıyla yurttaşlık kurumunu, pek çok farklı yanıyla ele almayı amaçlar.
Bu çalışmanın oluşumunda pek çok arkadaşımın fikir ve düşüncelerinden faydalandım. Arkadaşım Ayla Göl, yaptığım çevirileri değerlendirerek ve benim kaleme aldığım Üçüncü Bölüm konusunda ışık tutan yorumlar yaparak çalışmama önemli bir katkı sağlamıştır. Kendisine büyük bir teşekkür borçluyum. Simten Coşar ise, T.H. Marshall’ın Türkçeleştirilmesinde çok değerli önerilerde bulunmuştur. Ona teşekkür ediyorum. Ayrıca, dostlarım Celalettin Gayır ve Yusuf İnci ile yaptığım keyifli sohbetler, bana yurttaşlık konusunun daha farklı yönleri olduğunu göstermiştir. Onlara bu aydınlatıcı sohbetlerden ötürü teşekkürlerimi sunuyorum.
Ayhan Kaya
Ankara, Kasım 1999
İlk bakışta, Marshall’ın 1950 tarihli bu çalışmasına, 1970’lerde ve 1980’lerde yükselen Yeni Sağ doktrinlerin eleştirisine yönelik olarak hazırladığımız bir seri içinde yer vermek şaşırtıcı görülebilir. Ancak, unutulmamalı ki, Yeni Sağ doktrinlerin hedef aldığı bir kurum varsa, o da yurttaşlık kurumudur. Bugüne değin kimse, doğrudan Marshall’ın çalışmalarıyla ilgilenmemiştir, ancak geçen süre bize onun ilgilendiği konuların ne denli önemli olduğunu göstermiştir.
Çoğunlukla Peterhouse Grubu ve Salisbury Review tarafından temsil edilen otoriter Yeni Sağ akımı, yurttaşlık kurumunu, insanlara hak ettiklerinden daha fazla hak vermeyi amaçlayan liberal bir saçmalık olarak değerlendirir. Yurttaşlık kurumu, kullara (subject), yönetilen kullar olmaktan çıkıp haklarla donatılmış bireyler (person) olmalarını öğretir. Yeni Sağ yazarları, yurttaşlık kurumunun oluşumunu hazırlayan Amerikan ve Fransız devrimlerini reddederler. Yine, bu yazarlar liberalizmi Marksizm’den daha zararlı görürler, çünkü liberalizm bireysel özgürlük ve medeni haklar gibi insanları baştan çıkaran kavramlar ileri sürer.
Öte yandan, liberal Yeni Sağcılar yurttaşlık kurumunu, piyasa ilişkilerini belirleyen bir haklar bütünü olarak değerlendirirler. Adam Smith’den İktisadî İlişkiler Enstitüsüne değin bütün liberallere göre devlet, hukuku korumaktan ve uygulamaktan başka bir işleve sahip olmamalıdır. Bireyler arasındaki ilişkiler ise piyasa tarafından düzenlenir. Ancak, bu ilişkilerin çıkmaza girmesi durumunda hukuk devreye girer. Her tür kolektivizm piyasa koşullarına zarar verir. Eğer devlet, piyasanın yanıt verebileceği bireysel ihtiyaçlara toplu bir şekilde yanıt verme eğilimine girerse, bu eğilim ekonomik kargaşa ve siyasal tiranlığa yol açar. Marshall için ise, piyasa koşullarının yumuşatılması adaletli bir toplumun ön koşuludur.
Marshall’ın yurttaşlık kavramı, savaş sonrası dönemde gelişen sosyoloji ve sosyal politika disiplinleri için oldukça önemli bir kavram olmuştur. Bu kavramın önemi, Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar adlı çalışmanın 1950 yılındaki ilk basımından beri çok daha fazla artmıştır. Bu nedenle, bu çalışmayı yeniden gündeme getirmenin çok anlamlı olduğunu düşünüyoruz.
Robert Moore
Liverpool, Ağustos 1991
Yurttaşlık ve toplumsal sınıflar hakkında bu tamamlayıcı nitelikteki makaleyi yazmak, benim için mutluluk vericidir. T.H. Marshall’ın 1950 tarihli çalışmasında ele aldığı konular, dün gibi bugün de güncelliğini korurlar. Ayrıca, Marshall’ın bu çalışması pek çok ülkede yapılan sosyolojik çalışmaları büyük ölçüde etkilemeye devam etmektedir. Gerçekten, bu çalışmanın değeri yıllandıkça artıyor gibi. Onunla uzun yıllar farklı yerlerde birlikte çalıştığımdan, kendisi benim çalışmalarımda etkili olmuştur: 1952 yılından sonra London School of Economics’de meslektaşım olmuş; O, 1956-1960 yılları arasında UNESCO’da Sosyal Bilimler Bölümü başkanlığı yaparken ben Uluslararası Sosyoloji Kuruluşunun (ISA) başkanlığını yapmaktaydım; son olarak, emekliliğinin ilk yıllarında yürüttüğü ISA başkanlığı sırasında ve Cambridge Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünün kurulmasına yaptığı katkılar sırasında kendisiyle birlikte çalışma şansı buldum.
Daha sonra, Marshall’ın ilgisini sosyal refah tartışmalarına yönlendirdiği yıllarda, gerek onunla yaptığım tartışmalardan gerek yeni çalışması Sosyal Politika (Social Policy) adlı kitabından çok şey öğrendim. Marshall bu son çalışmasında özellikle refah kapitalizmi, karma ekonomi ve sosyalizm gibi konular üzerinde yoğunlaşmıştır. Onun yaptığı çalışmalara dönüp baktığımda, takdir edilmeye değer üç temel özellik görmekteyim. Önce, onun tüm çalışmaları sosyal bilimcileri kıskandıracak kadar açık ve sadedir; ikinci olarak tüm çalışmalarında oldukça eleştireldir; ve üçüncü olarak sosyal adaletin er ya da geç sağlanacak olması konusunda iyimserdir.
Marshall, International Social Science Journal dergisinin kendi anısına hazırlanan bir sayısında (vol. XXV, no. 1/2, 1973), sosyolojiyi liberal eğitimin önemli bir parçası olarak tanımlamıştır. Aynı şekilde, onun kendi çalışmaları, sosyolojiye ve dolayısıyla insancıl ve medeni toplumun yaratılması yönündeki çalışmalara en büyük katkılardan biri olmuştur. Çağımızın sosyologlarının hâlâ ondan öğrenecek çok şeyi var.
Tom Bottomore
Ağustos 1991
İÇİNDEKILER
BÖLÜM I.
YURTTAŞLIK VE TOPLUMSAL SINIFLAR
T. H. MARSHALL-
1. Alfred Marshall’ın Rehberliğinde Sorunun Tanımlanması-
2. Ondokuzuncu Yüzyılın Sonuna Kadar Yurttaşlığın Gelişim Süreci-
3. Yurttaşlığın Toplumsal Sınıflar Üzerindeki Etkisi-
4. Yirminci Yüzyılda Sosyal Haklar-
5. Sonuç-
BÖLÜM II.
KIRK YIL SONRA YURTTAŞLIK VE TOPLUMSAL SINIFLAR
TOM BOTTOMORE-
1. Yurttaşlar, Sınıflar ve Eşitlik-
2. Kapitalizm, Sosyalizm ve Yurttaşlık-
3. Yurttaşlık Hakkında Yeni Sorular-
4. Değişen Toplumsal Sınıflar ve Doktrinler-
5. Sonuç-
BÖLÜM III.
YURTTAŞLIK, AZINLIKLAR VE ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK
AYHAN KAYA-
1. Giriş-
2. T.H. Marshall’ın Yurttaşlık Kavramı ve Karşı Eleştiriler-
3. Yurttaşlık ve Küresel Sosyal Değişim-
4. Çokkültürlülük ve ‘Radikal Demokratik Yurttaşlık’-
5. Sonuç Yerine -
Kaynakça-
Ek Kaynakça-
Dizin-
Çevirmen: Ayhan Kaya
Dizisi: Çağdaş Dünya Yazarları
Türü: Siyaset – Sosyoloji - Toplumsal eleştiri
Kapak Tasarım: Mehmet Cemal Arpacı
Cilt Bilgisi: Amerikan sıcak tutkal
Kağıt Bilgisi: İthal enzo cremy
Basım Tarihi: Mayıs, 2000
Sayfa Sayısı: 172
Kitap Boyutları: 13 x 19,5 cm
ISBN No: 978-975-520-278-5
Barkod No: 9789755202785
Etiket Fiyatı: 35 TL
0 Yorumlar